Στη μνήμη της, ο αδελφός της ΣΠΥΡΟΣ ΑΛΙΒΙΖΑΤΟΣ αντί στεφάνου, κατέθεσε χρήματα στην «ΔΙΕΞΟΔΟ» για την ενίσχυση των πολυποίκιλων πολιτιστικών δραστηριοτήτων του Ιστορικού της Μουσείου καθώς και του Μουσείου Άλατος.
Από την «οικογένεια» της «Διεξόδου» εκφράζονται θερμότατες ευχαριστίες στον εξαιρετικά ευαισθητοποιημένο με την Ιστορία, τα Γράμματα και τις Τέχνες δωρητή γιατί με την ευγενική του χειρονομία υποστηρίζει την αδιάκοπη επί 24 χρόνια καθημερινή λειτουργία του Κοινωφελούς Ιδιωτικού Πολιτιστικού Οργανισμού της «Διεξόδου».
Στην κατάμεστη αίθουσα του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα, μεταξύ πρώην και νυν βουλευτών, συνοδοιπόρων στην πολιτική και το ΠΑΣΟΚ και πολλών συμπατριωτών, το πολιτικό μνημόσυνο του Θανάση Δημητρακόπουλου, πρώην Υπουργού και Βουλευτή Αιτωλοακαρνανίας που έφυγε από τη ζωή το 2022.
Ο κ. Δημήτρης Κωνσταντόπουλος, Βουλευτής Αιτωλοακαρνανίας, καλωσόρισε τους βουλευτές, συντρόφους και την οικογένεια του αείμνηστου Θανάση Δημητρακόπουλου αναφέροντας ότι «υπάρχουν άνθρωποι που φεύγουν από τη ζωή και είναι σαν να μην έφυγαν ποτέ». Μίλησε για τη σεμνότητα, το ήθος, την ανιδιοτέλεια και τη σοφία του Θανάση Δημητρακόπουλου, που γεννήθηκε στον Πλάτανο Ναυπακτίας της Αιτωλοακαρνανίας στα δύσκολα χρόνια του Μεσοπολέμου, βίωσε στα πρώτα παιδικά του χρόνια την αγριότητα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, τη γερμανική κατοχή και τη φτώχεια, πέρασε από τον δραματικό εμφύλιο και κατόρθωσε να ολοκληρώσει το Γυμνάσιο της Ναυπάκτου και να εισαχθεί στη Νομική Σχολή Αθηνών. Κατόπιν αναφέρθηκε στη σφυρηλάτηση του αγωνιστικού χαρακτήρα του πρώην Υπουργού και βουλευτή κατά τη διάρκεια των φοιτητικών αγώνων για δωρεάν Παιδεία, για το Κυπριακό και γενικότερα για την εμβάθυνση της Δημοκρατίας και τον εκσυγχρονισμό της ελληνικής κοινωνίας. Μίλησε για τη συμμετοχή του στην ίδρυση του ΠΑΣΟΚ , για την κάθοδό του στις εκλογές και την ανάδειξή του ως βουλευτή στις εκλογές του ’81.
Παρουσιάζοντας σταθμούς από τη ζωή του ο κ. Κωνσταντόπουλος ανέφερε εμφατικά «Ο Θανάσης ανήκε σε εκείνη τη γενιά στελεχών που υπό οποιαδήποτε συνθήκη, σε οποιαδήποτε περίπτωση, θα έδινε τη μάχη, θα πάλευε για τις ιδέες της. Όχι από το δέσιμο με το Κίνημα, ούτε εξαιτίας των όσων έζησε στα παιδικά και τα νεανικά του χρόνια και τον σημάδεψαν, αλλά εξαιτίας της συνειδητής πεποίθησής του ότι αγωνιζόταν από τη «σωστή πλευρά της ιστορίας» για τη Δημοκρατία και την πρόοδο της πατρίδας μας. Αυτή η πορεία που βάδισε όλη του τη ζωή ο Θανάσης Δημητρακόπουλος συνοδοιπόρος με την αγαπημένη του οικογένεια και μαζί με όλους τους συντρόφους της Παράταξης, διεκόπη το 2022. Έφυγε πλήρης ημερών με την ορμή μιας ιστορίας σχεδόν 90 χρόνων. Η αγαπημένη του σύζυγος, ο γιος, η κόρη του και τα εγγόνια που τόσο αγαπούσε δικαιούνται να είναι περήφανοι για το αποτύπωμα που άφησε φεύγοντας. Κι εμείς φυλάσσοντας ως παρακαταθήκη την πορεία, το έργο του και όσα άυλα μας άφησε θα συνεχίσουμε να παλεύουμε για όλα όσα ονειρεύεται, προσδοκά και παλεύει ο λαός μας. Σε μια εποχή που η Παράταξη βάλλεται ποικιλοτρόπως, εμείς επιμένουμε να μένουμε στη «σωστή πλευρά της ιστορίας», στην όχθη της συνέπειας. Στον αντίποδα, οι αντίπαλοί μας ανταγωνίζονται για το ποιος θα ελέγξει τους αρμούς της εξουσίας, ποιος θα χειραγωγήσει τη Δικαιοσύνη, ποιος θα κάνει τις περισσότερες υποκλοπές, ποιος θα διορίσει τους περισσότερους μετακλητούς, ποιος θα κάνει τις περισσότερες απευθείας αναθέσεις. Το διακύβευμα, λοιπόν, των επόμενων εκλογών είναι αν ο λαός θα προτιμήσει αυτούς που είναι έτοιμοι να θυσιάσουν τα πάντα για το καλό όλων ή αυτούς που είναι έτοιμοι να κάνουν τα πάντα για να είναι στην εξουσία. Ένα όμως, να έχουν όλοι στο μυαλό τους ότι η προσπάθεια ηθικής και πολιτικής εξόντωσης του ΠΑΣΟΚ δεν θα πετύχει. Το ΠΑΣΟΚ θα είναι στην όχθη των νικητών το βράδυ των εκλογών. Έτοιμο με την επόμενη πορεία του να δικαιώσει όλους τους αγώνες που έκανε η γενιά του Θανάση Δημητρακόπουλου για την πατρίδα μας. Αιωνία σου η μνήμη Θανάση.»
Για τον Θανάση Δημητρακόπουλο μίλησαν επίσης, ο πρώην υπουργός και Βουλευτής του ΠΑΣΟΚ- Κινήματος Αλλαγής ο κ. Κώστας Σκανδαλίδης, ο γιος του εκλιπόντος, κ. Αλέξης Δημητρακόπουλος και τη συζήτηση συντόνισε ο κ. Χαράλαμπος Χαραλαμπόπουλος. Χαιρετισμό, επίσης, έστειλε και ο δημοσιογράφος κ. Γιώργος Παπαχρήστος.
Στο πολιτικό μνημόσυνο προς τιμήν του Θανάση Δημητρακόπουλου παρευρέθηκαν, μεταξύ άλλων, (αναφέρονται αλφαβητικά) οι κ.κ.:
Τόνια Αντωνίου Βουλευτής Νότιου Τομέα,
Λουκάς Αποστολίδης τ. Βουλευτής και υποψήφιος στο Νότιο Τομέα,
Γιάννης Γαβρίλης, ιστορικό στέλεχος από το ΠΑΚ,
Νάντια Γιαννακοπούλου, Βουλευτής Δυτικού Τομέα,
Δήμητρα Δημαδάμα εκ μέρους της ΟΣΥΝ,
Άγγελος Δημητρόπουλος μέλος Κεντρικής Επιτροπής ΠΑΣΟΚ,
Βασίλης Ζήσιμος, Διευθυντής επί σειρά ετών του γραφείου του Θανάση Δημητρακόπουλου,
Σας ευχαριστούμε από καρδιάς, για την αμέριστη και ειλικρινή σας συμπαράσταση στο πένθος για την απώλεια της αγαπημένης μας, μητέρας, αδελφής. γιαγιάς και θείας, Πανωραίας Β. Μαλαβέτα.
Ένα μεγάλο ευχαριστώ, στους προσωπικούς της γιατρούς, Νίκο Μουρκούση και Μίνα Κατσάνου, όπως και στο ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό του Νοσοκομείου Μεσολογγίου, καθώς και στα πληρώματα του ΕΚΑΒ Μεσολογγίου, για την υγειονομική περίθαλψη και τη φροντίδα που της παρείχαν, στα προβλήματα υγείας που αντιμετώπιζε.
Στην μνήμη της Σπυριδούλας Κ. Αλεξανδροπούλου η οποία αφιέρωσε τις μνήμες της στη μεσολογγίτικη νέα γενιά, συμβολή στην απόκτηση αυτογνωσίας.
Γράφει ο Νίκος Παπουτσόπουλος
Τον μύθο του Ήταυρου, ένα κείμενο σαν μύθο ή παραμύθι, μιά ακόμη μαγευτική διήγηση, από τις πολλές της Αιτωλοακαρνανίας που γνώριζε και διέσωσε η Σπυριδούλα (Λούλα) Αλεξανδροπούλου, έκτακτη Επιμελήτρια Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας, η οποία έφυγε από την ζωή στις τελευταίες ημέρες του 2022, είχε εμπιστευθεί προ ετών στον επιμελητή των σελίδων πολιτισμού.
Έναν μύθο ανάμεσα σε ιστορία και ποίηση και σε “διάφανα δειλινά να χάνουνται στο βάθος του ορίζοντα, καθώς τα χτυπούν ανελέητα αδιάκριτες δυτικές ακτίνες”, έως την χιλιόχρωμη δύση, τη δύση που με τα ανυπέρβλητα χρώματα του καταδύοντος χαρίζει ένα μοναδικό κλέος στην πολιτεία της λιμοθάλασσας.
Αυτήν, την ομηρική ‘περικαλλέα’ λίμνη, που λάτρεψαν θεοί και ήρωες και ποιητές και τής αφιέρωσαν μύθους και ιστορίες τις οποίες με πάθος και υπομονή κατέγραψε και εξύφανε στις σελίδες της υποδειγματικά η Λούλα Αλεξανδροπούλου, καθώς αναδείκνυε μέσα από μιάν ανεπανάληπτη αρχαία ιστορία, ιστορία δόξας και κλέους, που συνοδεύει την Ελλάδα από τους μυθικούς χρόνους ως την απελευθέρωσή της από τον οθωμανικό ζυγό.
Οι μελέτες της (από το ταξείδι του Τηλέμαχου στην Πύλο ατον Έλαο και τον Βάλτο, και από τα παλιά λιμάνια της λιμνοθάλασσας στην Παναξιώτισσα και την Πρεβέντζα και τα γεφύρια του Αλάμπεη) ‘σχετίζονται με την γεννέθλια γη το Μεσολόγγι’, όπως έγραφε (Αιτωλοακαρνανικά Μελετήματα, Αθήνα 2000), ‘και την μείζονα περιοχή του. Άλλα είναι απότοκος στενής επαφής με χώρους που γνώρισα υπηρετώντας, ή πραγματοποιώντας συχνές επισκέψεις όπως στην Ορεινή Ναυπακτία και στην Δωρίδα’.
Ο μύθος του Ήταυρου, ή μιά ιστορία, ένας μύθος που έκρυψε η λιμνοθάλασσα στ’ αρμυρίκια και τους καλαμιώνες και τις ρήχες της, ανάμεσα σε σταλίκια και πριάρια και πελάδες, ανάμεσα σε μνήμες και αφηγήσεις ψαράδων .
Διάφανα δειλινά καθώς τα κτυπούσαν οι δυτικές ακτίνες, και όπως ένα αλλόκοτο φως πλημμύριζε το στερέωμα από την Βαράσοβα ως την δύση και ως το Ιόνιο, πέρα από τις εκβολές του Αχελώου, ‘διακρίναμε από την βεράντα σαν μιάν άσπρη μακρυνή κουκίδα στο βάθος του ορίζοντα’.
Στο βάθος του ορίζοντα…, σε μιά ποίηση και νοσταλγία όμοια με εκείνην του Byron, που αψηφούσε κινδύνους κι αγνοούσε τις συστάσεις των γιατρών του, και ίππευε, πώς ίππευε (!) ως νέος Αλέξανδρος ή Μπότσαρης, ώς την Φοινικιά κι’ ως τα σάλτσινα κι’ ως τον πολύτιμο θησαυρό μιάς λιμνοθάλασσας όπου ανάσαινε έναν αλλόκοτο αέρα θυσίας και ελευθερίας και αξιοπρέπειας.
Διάφανα δειλινά…., ανάμεσα σε Βαράσοβα και λιμνοθάλασσα, σάλτσινα κι αλατοπήγια, μυριόχρωμης λιμνοθάλασσας που λικνίζει νωχελικά ανυπέρβλητα κάλλη και έρωτες και στίχους και μοιρολόγια και κρύβει τα πάθη και τις μνήμες, κι’ αγώνες και θυσίες….
Προς τα μυθικά δειλινά, προς τα εκεί ‘όπου είχαμε περιπλανηθεί πολλές φορές’ στις ‘αστείρευτες πηγές γνώσεων’ που ‘αποτελούν για εμάς τους αρχαιολόγους οι χειρόγραφες αναφορές που σώζονται στο αρχείο της Εφορείας ως πολύτιμος θησαυρός, οι προφορικές γνώσεις που μετέδιδε σε κάθε συνομιλία το πλούσιο φωτογραφικό αρχείο που διατηρούσε μέχρι τα τελευταία χρόνια της ζωής’ σύμφωμα με την αρχαιολόγο Δρ. Ολυμπία Βικάτου, Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδος. ‘Με μια τεράστια πολυδιάστατη δράση, με ένα πολυσήμαντο συγγραφικό έργο, η Σπυριδούλα Αλεξανδροπούλου υπηρέτησε άοκνα την ιδιαίτερη πατρίδα, το μαρτυρικό Μεσολόγγι που τόσο αγάπησε, και διαφύλαξε για τις επόμενες γενεές μια μεγάλη και πλούσια παρακαταθήκη.
Με την προσήλωση και την αγάπη που την χαρακτήριζαν για τα μνημεία και τον πολιτισμό κατάφερε να μεταλαμπαδεύσει σε πολλούς νέους και νέες, αυτές τις αρετές που η ίδια ακατάπαυστα υπηρέτησε τόσο από τη θέση της Λυκειάρχου όσο και από τη θέση της Επιμελήτριας Αρχαιοτήτων.
Σε περιόδους που δεν υπήρχαν τα σύγχρονα μεταφορικά μέσα και το προσωπικό της Υπηρεσίας ήταν λιγοστό, με τον ζήλο και τη θέρμη που την διακατείχαν κατάφερε να ξεπεράσει τον χρόνο, τις δυσκολίες, τον κόπο, τα έξοδα για να μπορέσει να ερευνήσει και να προφυλάξει αρχαιότητες σε όλη την Αιτωλοακαρνανία. Το χρέος μας μεγάλο σε μια σπουδαία γυναίκα του πολιτισμού και των γραμμάτων’.
‘Σε εμπεριστατωμένη μελέτη του εκελεκτού επιστήμονος (Ελ. Π. Αλεξάκη, Συμβολικός ανταγωνισμός μεταξύ Κοινοτήτων στη Ναυπακτία, Αθήνα, 2000), γίνεται λόγος για τον μυστηριώδη Ήταυρο ή Νήταυρο, ο μύθος του οποίου αναφέρεται για την Αιτωλοακαρνανία, στις περιοχές του κάμπου της Ναυπάκτου, των εκβολών του Μόρνου, του Αστακού και της λίμνης Τριχωνίδος, από τα νερά των οποίων ακουγόταν μιά φωνή, κάτι σαν βρυχηθμός ή βογκητό, αποδιδόμενοι στον Ήταυρο η Νήταυρο.
Σε περιοχές όπως π.χ. στην Ναυπακτία, η μυστηριώδης φωνή του Ήταυρου συνδέθηκε με το στοιχειό, τον Νήταυρο, που οδηγεί στην πίστη σε ‘ένα θεριό/στοιχειό που γίνεται αντιληπτό από το δυνατό μούγκρισμά του’ (Αλεξάκης). Η άγνωστη πηγή προελεύσεως του δυνατού βρυχηθμού απετέλεσε αντικείμενο ερεύνης παλαιοτέρων επιστημόνων (π.χ. Πολίτης Ν. Γ., Νεοελληνική Μυθολογία, τομ. Α-Β, Αθήναι 1904, Παραδόσεις, τομ. Α-Β, εν Αθήναις). Η άγνωστη πηγή προελεύσεως του δυνατού βρυχηθμού απετέλεσε αντικείμενο ερεύνης παλαιοτέρων επιστημόνων στις παραπάνω περιοχές.
Όμως, υπάρχει και η περίπτωση της λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου.
Από τα παιδικά μου χρόνια, έχει μείνει έντονη η ανάμνηση από μερικά καλοκαιρινά βράδυα του σπιτιού μας το ‘ταρατσάκι’, όπως αποκαλούσαμε τότε την βεράντα μας. Όταν είχε φεγγάρι, το βραδυνό τραπέζι στρώνονταν σ’ αυτήν που ήταν επάνω από το νερό της λιμνοθάλασσας, καθώς το οικόπεδο του σπιτιού κατελάμβανε ένα μικρό νησάκι, συνδεδεμένο με τον κεντρικό δρόμο, ο οποίος ξεκινούσε από την πλατεία της πόλεως.
Από την βεράντα η θέα ήταν μαγευτική, μπροστά της απλωνόταν όλη η ανατολική λιμνοθάλασσα μέχρι το βάθος του ορίζοντα, που τον έκλεινε η τρίκορφη Βαράσοβα, δεσπόζοντας του ευηνοχωρίτικου κάμπου και των εκβολών του Ευήνου. Αυτή η περιοχή της ανατολικής λιμνοθάλασσας ήταν ακατοίκητη και σε μεγάλο βάθος από την γεμάτη καλαμιές ακτή της, μόνον “σάλτσινα” απλώνονταν με μοναδικό κτίσμα το ερημικό εκκλησάκι της “Βαγγελίστρας”. Τα διάφανα δειλινά καθώς τό κτυπούσαν οι δυτικές ακτίνες, τό διακρίναμε από την βεράντα σαν μιάν άσπρη μακρυνή κουκίδα στο βάθος του ορίζοντα.
Προς τα εκεί είχαμε περιπλανηθεί πολλές φορές, όταν, παιδιά, με κλεμμένες βάρκες τριγυρίζαμε στις ρήχες της λιμνοθάλασσας μαζεύοντας αχιβάδες (αφθονούαν τότε) και ψάχνοντας για γλαροφωλιές στ’ αρμυρίκια των ερημικών νησόπουλων. Στην Βαγγελίστρα δεν φθάσαμε ποτέ, η απόσταση ήταν μεγάλη και βαρύ το “σταλίκι” στα παιδικά μας χέρια για πολύωρη διαδρομή, αλλά και για άλλον ένα λόγο: εκεί ήταν ο Ήταυρος, που ακούγαμε πολλές φορές από την φεγγαρόλουστη βεράντα μας μέσα στην απόλυτη ησυχία της καλοκαιρινής νύχτας.
Μεγαλώνοντας, συνηθίσαμε πλέον τον τον μακρυνό παράξενο ήχο, χωρίς όμως και να έχωμε ξεδιαλύνει το μυστήριό του. Μάς είπαν για θρόισμα καλαμιών (όμως πάντοτε στη νυχτιά επικρατούσε απόλυτη άπνοια), για βρυχώμενο ζώο, που όμως δεν το είχε δει κανείς. Και η κυρία Ευτυχία, γυναίκα του ψαρά μπάρμπα-Σπύρου, η γειτόνισσα της κοντινής “πελάδας”, μάς διαβεβαίωνε ότι ήσαν οι ψυχές αυτών που έφυγαν.
Αργότερα, σε συζήτηση για τον Ήταυρο, συνομιλητές μου δεν πίστεψαν στα λεγόμενά μου, υποστηρίζοντας πως επρόκειτο για μυθεύματα της λαϊκής φαντασίας.΄Όμως εμείς της ανατολικής “αμπολιάς”, στου “Καλλιαντέρη”, είχαμε ακούσει το μυστηριώδες βογκητό του Ήταυρου, γειτονοπούλα, παιδούλα τότε: “Ναί, τον ακούγαμε τα βράδυα”, αναθυμήθηκε σε συζήτηση για τον Ήταυρο (μαρτυρία Σοφίας Βουλιμιώτη, ετών 58, Μεσολόγγι 2003).
Πού να βρεί καταφύγιο το μικρό πουλάκι στην κατεστραμμένη από τις επεμβάσεις των Νεοελλήνων λιμνοθάλασσα, την άλλοτε “περικαλλέαν λίμνην” του Ομήρου;
Πάνε πολλά χρόνια που δεν ξανακούσαμε το βογκητό του Ήταυρου από την Βαγγελίστρα, οι καλαμιώνες της οποίας εξαφανίστηκαν από τις αποξηράνσιες και τις επιχωματώσεις της ακτής της. Στο μεταξύ μαθεύτηκε πως ο ήταυρος ήταν πουλί, ο “μυστηριώδης ερωδιός των καλαμιώνων,… σπάνιο πουλί που ίσως να μη φωλιάζει πιά στην Ελλάδα” (Φατσέα Ελένη, Παίζουμε το καλάμι; Ερευνητής-Καθημερινή, 7.6.2008).
Το Διοικητικό Συμβούλιο της Βυρωνικής Εταιρείας Ιεράς Πόλεως Μεσολογγίου, μετά το θλιβερό άγγελμα θανάτου του Παναγιώτη Τσίρκα που υπήρξε επί σειρά ετών Ταμίας της Βυρωνικής Εταιρείας, συνήλθε εκτάκτως και ομόφωνα αποφάσισε τα εξής:
Να παραστεί η Πρόεδρος και μέλη του Δ.Σ στη νεκρώσιμη ακολουθία του εκλιπόντος.
Να εκφράσει τη βαθιά λύπη των μελών του και τα θερμά συλλυπητήρια του στην οικογένεια του εκλιπόντος.
Να καταθέσει αντί στεφάνου ένα ποσό στη μνήμη του, στο Εργαστήρι για Νέους με Αναπηρίες «Παναγία Ελεούσα».
Το παρόν να επιδοθεί στην θυγατέρα του Μαρία και να δημοσιευτεί στον τοπικό τύπο.
Την Τετάρτη 18/1 /2023 αποχαιρετήσαμε για τελευταία φορά συγκινημένοι τον Βασίλη Ράπτη στη πόλη του Μεσολογγίου. Ηταν μια δύσκολη στιγμή ιδιαίτερα για την οικογένεια και τους φίλους του. Γνωρίζοντάς τον πάνω από σαράντα χρόνια θα προσπαθήσω να δώσω τα χαρακτηριστικά ενός πλούσιου ανθρώπου στο διάβα του χρόνου.
Από μικρός έδειχνε την ευφυία του και το νεύρο του σε διάφορα ενδιαφέροντα, στις κατασκευές, στο παιχνίδι και στην επικοινωνία. Αγωνίστηκε και κατάφερε να κατανικήσει ένα πρόβλημα στην ομιλία που είχε. Επέλεξε να σπουδάσει Χημικός στην Ιταλία και στην εκεί διαμονή δεν έμεινε μόνο στα διαβάσματά του, κατάφερε να ταυτιστεί γόνιμα με την χώρα που την φιλοξένησε. Έμαθε τους εκεί ανθρώπους, τον πολιτισμό τους τα αγάπησε και τα μελέτησε. Ταξίδεψε και γνώρισε ανθρώπους. Προτίμησε να γυρίσει στο Μεσολόγγι και να κάνει εκεί την όμορφη οικογένειά του. Αν και του προσφέρθηκαν άλλες ευκαιρίες έκανε πράξη το όραμά του να ασχοληθεί με τη διδασκαλία της Ιταλικής Γλώσσας και πολιτισμού, ανταποδίδοντας κατά κάποιο τρόπο όσα πήρε από τη μεγάλη αυτή χώρα.
Πάθος του η παιδαγωγική του, η συνεχής έννοια του να μεταδίδει αξίες, στάσεις και μεγάλα πολιτιστικά επιτεύγματα μαζί με την Ιταλική γλώσσα. Χρησιμοποίησε νέες μεθόδους στην εκμάθηση της γλώσσας, επιμένοντας για αυτό. Οι πολλές εκατοντάδες μαθητές που πέρασαν από το φροντιστήριο τον αγάπησαν σαν αληθινό δάσκαλο και φίλο. Αξέχαστες οι εκδρομές που οργάνωσε στην Ιταλία με το μεράκι και τη λαχτάρα του εξερευνητή. Εκτός από τη δουλειά του και τους μαθητές του, στο Μεσολόγγι επιζήτησε τη φύση, την έντονη σωματική άσκηση. Τον ζωογονούσαν αδιάκοπα, τα νέα μέρη, οι δραστηριότητες, οι εκδρομές, ο αθλητισμός. Κολυμβητής, ποδηλάτης και δρομέας διέσχιζε αποστάσεις στην όμορφη φύση που την αποκαλούσε ευλογία: ένα πρωινό τρέξιμο στη λιμνοθάλασσα, ένας γύρος στα βουνά της Αιτωλοακαρνανίας ποδηλατώντας, μια ενατένιση της θάλασσας σε κάποια μακρινή παραλία.
Ηταν πολίτης του κόσμου αλλά ταυτίζονταν με το μέρος που γεννήθηκε και μεγάλωσε. Γι’ αυτό, αρθρογραφούσε, συμμετείχε σε συλλόγους αγωνιώντας για την κατάσταση του δημόσιου χώρου και του περιβάλλοντος. Ανησυχούσε για το Μεσολόγγι βλέποντας το να βυθίζεται στην παραίτηση και στην ιδιοτέλεια. Αν και με πάθος για τα κακώς κείμενα ήξερε να είναι ήπιος συζητητής και να αποστρέφεται κάθε φανατισμό. Ηταν ευαίσθητος στα προβλήματα του καιρού μας, εντόπιζε τις αιτίες την πολιτισμική κατάπτωση και παρακμή, την ψηφιακή αποβλάκωση. Αναρωτιόνταν αν η γενιά μας θα προλάβει να ζήσει μιαν ανάκαμψη.
Συνδύαζε μαζί με τη χριστιανική του πίστη τη χαρά της ζωής. Κυκλοφορούσε δυνατός και γελαστός στους κύκλους που απαρτίζουν τη ζωή: οικογένεια, φίλοι, επαγγελματική ζωή, κοινωνία, καταφέρνοντας να τα ικανοποιεί όλα και να ενδιαφέρεται για όλους. Είχε την ικανότητα να συναναστρέφεται ανθρώπους από διαφορετικά περιβάλλοντα. Από νωρίς ώριμος, μάθαινε και επιβεβαίωνε από τους άλλους αυτά που ήξερε ήδη μέσα του. Ηταν φύσει αισιόδοξος και δεκτικός με τους άλλους ανθρώπους χωρίς να αγνοεί τις αντιφάσεις τους. Έκανε φίλους παντού και συνέδεε έτσι ανθρώπους μεταξύ τους με δίκτυα γνωριμιών και φιλίας. Ηταν μπορούμε να πούμε ένας θεραπευτής της κοινωνίας για τις πληγές της μοναξιάς και της απομόνωσης.
Ολοένα ξαναγυρνούσε στα πλούσια βιώματα της παιδικής του ηλικίας. Είχε αποκτήσει νωρίς περισσεύματα που μάθαινε να τα αυξάνει και να τα μοιράζεται. Δήλωνε πλήρης από τη ζωή του. Νοιάζονταν για τους φίλους και τους άλλους όπως κανείς. Για όλα τα παραπάνω και άλλα ακόμα, ο αποχαιρετισμός αυτός γίνεται επώδυνος μετά την αναπάντεχη φυγή του.
Καλό σου ταξίδι και κάποτε καλή μας αντάμωση Φίλε μας. Θα μας λείψεις
Η πολύ γνωστή διακεκριμένη εκπαιδευτικός και ιστορικός συμπολίτισσά μας Σπυριδούλα Αλεξανδροπούλου , πρόσφατα , πλήρης ημερών, εξέπνευσε . Γεννήθηκε στο Μεσολόγγι , όπου και πραγματοποίησε τις εγκύκλιες σπουδές της.
Υπήρξε πτυχιούχος του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών ( ΕΚΠΑ ). Υπηρέτησε με ζήλο και αφοσίωση τη Μέση εκπαίδευση , κυρίως στη Παλαμαϊκή Σχολή Μεσολογγίου και συνταξιοδοτήθηκε με το βαθμό του Λυκειάρχη . Ευγενής , ευπροσήγορη και πρόθυμη να προσφέρει τις υπηρεσίες και τις γνώσεις της.
Καταγόταν από μία μεγάλη πατρογονική οικογένεια της ΄Αμπλιανης Ευρυτανίας , εξέχοντα μέλη της οποίας , μεταξύ άλλων, ήταν ο θείος της Γεώργιος Αλεξανδρόπουλος , Βουλευτής , Γερουσιαστής και Υπουργός – Γενικός Διοικητής Μακεδονίας για τον οποίο αφιέρωσε ειδική μελέτη και ο αδελφός της Γεώργιος Αλεξανδρόπουλος , Πρέσβης ε.τ.
Τη φήμη της , όμως , δεν την οφείλει στους πατρογονικούς τίτλους αλλά στην πολυσχιδή δραστηριότητα που ανέπτυξε καθ’ όλη τη διάρκεια του μακρού βίου της . Δεν απαριθμούνται οι πολλές μελέτες , ανακοινώσεις και παρεμβάσεις με τις οποίες έχει συμμετάσχει σε εκδόσεις και συνέδρια διεθνή και μη , σε ομιλίες σε διάφορες εκδηλώσεις , σε δημοσιεύσεις στον τοπικό τύπο ( Μεσολογγίτικα Χρονικά και Αιχμή ) σε περιοδικές εκδόσεις , κύρους , όπως ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ , ΤΑ ΑΙΤΩΛΙΚΑ και άλλες . Η θεματική των προεκτεθέντων είναι για την ιστορία του Μεσολογγίου και διαχρονικά της ευρύτερης περιοχής .
Η καταξίωση της Αλεξανδροπούλου στο χώρο των ιστορικών δεν έγκειται στα προεκτεθέντα , αλλά στο γεγονός ότι αφού σπούδασε , μεταξύ άλλων , μεθοδολογία της ιστορικής συγγραφής και μελέτησε την αρχαία ελληνική γραμματεία, προχώρησε στην έκδοση δύο σημαντικών βιβλίων .
Το πρώτο έχει ως τίτλο < Νότια Αιτωλία , το οδικό δίκτυο έως τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια > ( 1993 ) . Αντικείμενο έχει τη διερεύνηση και μελέτη των δεδομένων που αφορούν στο οδικό δίκτυο της νότιας Αιτωλίας σε συνδυασμό με ιστορικά και οικονομικά στοιχεία σε μια προσπάθεια προσέγγισης των δραστηριοτήτων των κατοίκων της περιοχής .
Το δεύτερο βιβλίο έχει ως τίτλο < Αιτωλοακαρνανικά Μελετήματα > (2000) και περιέχει μια σειρά αυτοτελών ιστορικών μελετών . Περιορίζομαι σε ορισμένες από αυτές που αφορούν το Μεσολόγγι . Η πρώτη αναφέρεται στο ταξείδι του Τηλέμαχου στην Πύλο. Με βάση το πρωτότυπο ομηρικό κείμενο παρακολουθεί τη διαδρομή και συνάγει ότι ο ΄Ομηρος είχε βαθειά γνώση του τόπου και των συνθηκών ναυσιπλοϊας και θεωρεί ότι οι λέξεις <περικαλλέα λίμνην> αφορούν τη λιμνοθάλασσα. Ακολουθεί η μελέτη για τα παλαιά λιμάνια της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου – Αιτωλικού (Λιμάνια προχριστιανικά , μεσαιωνικά , μεταγενεστέρων χρόνων ). Κατ΄εξοχήν ενδιαφέρον παρουσιάζει η επόμενη μελέτη με τίτλο < Η ονομασία του Μεσολογγίου και ο οικισμός του στην αυγή των νεωτέρων χρόνων Συμβολή στην Ιστορία και στην τοπογραφία του ) > . Διεξέρχεται αναλυτικά την ονομασία Μεσολόγγι , την αρχή της πόλης ( επιχειρηματολογεί ότι πρέπει να ανατρέπει στα τέλη του 15ου αιώνα ) , την μορφή και τον χώρο του οικισμού, τους κατοίκους , την ναυτική παράδοση , τη μεσολογγίτικη κοινωνία και τις δραστηριότητές της .
Τα δύο αυτά έργα αποτελούν το MAGNUM OPUS της Αλεξανδροπούλου.
Δεν είδε, τα προς εξιστόρηση γεγονότα , με το βλέμμα ιστοριοδίφη ή χρονικογράφου . Αντιθέτως , τα έργα της διακρίνονται για τον πλούτο των πηγών , ελληνικών και ξένων , την κριτική αντιπαράθεση και αξιολόγηση αυτών, τον σαφή, κατά το δυνατόν ,προσδιορισμό των γεγονότων και την ένταξή τους σε μια αιτιώδη αλληλοεξάρτηση .
Αυτά είναι τα χαρακτηριστικά κυρίως των δύο βιβλίων της , τα οποία δικαιολογούν ανεπιφύλακτα τον τίτλον της Αλεξανδροπούλου , ως ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ.
Ατυχώς οι κατά καιρούς Δημοτικοί ΄Αρχοντες , ανεξαρτήτως ιδεολογικού προσανατολισμού , απέφυγαν να αξιοποιήσουν τον πλούτο των γνώσεών της , καίτοι η ίδια ήταν πρόθυμη να τις προσφέρει σε κάθε ενδιαφερόμενο . Γιατί ; Δεν προτίθεμαι να κάνω δίκη προθέσεων. Μπορώ , όμως ,να συμπεραίνω ότι με την αδιαφορία τους είναι πτωχότερη η Ιστορία της πόλης και της περιοχής .
Σε βουβό και βαθειάς συγκινήσεως κλίμα, οι Μεσολογγίτες αλλά και οι ελληνόφωνοι Ιταλοί του Σαλέντο, αποχαιρέτησαν χθες τον Βασίλη Ράπτη.
Στην Εξόδιο Ακολουθία, που τελέστηκε στον Ι.Ν.Αγ.Παντελεήμονος Μεσολογγίου, χοροστάτησε ο Μητροπολίτης Αιτωλίας & Ακαρνανίας, κ. Δαμασκηνός.
Την Διοικούσα Επιτροπή του Κέντρου Πολιτισμού Ελληνοϊταλικής Φιλίας Ι.Π.Μεσολογγίου “Nea Koinè“, εκπροσώπησαν ο Πρόεδρος, Λευτέρης Δακαλάκης και ο Γ. Γραμματέας, Χρήστος Βλαχογιάννης, ο οποίος εξεφώνησε τον επικήδειο, μετέφεροντας και το συλλυπητήριο μήνυμα των ελληνοφώνων Ιταλών του Σαλέντο (ελληνόφωνα χωριά της Κάτω Ιταλίας) και προσωπικά του Προέδρου του Ιταλικού Πολιτιστικού Συλλόγου “Nuova Koinè“, FernandoPensa, προς τους οικείους, με τα εξής λόγια:
“Καλέ μας Βασίλη, φωτεινέ μας Βασίλη.
Ποιος να το περίμενε πως θα έφευγες τόσο ξαφνικά;
Αφήσαμε πράγματα στην μέση. Λέγαμε για τον ζόφο που καλύπτει την πόλη μας, αλλά εσύ μιλούσες για φως, για ελπίδα. Επιστράτευες πάντα το χαμόγελο και την αισιοδοξία σου. Έλεγες πως υπάρχουν φωτεινοί άνθρωποι, που μπορούν να αλλάξουν την κατάσταση, και έδινες ελπίδα και σ’ εμάς, που νομίζαμε πως είμαστε μόνοι μας.
Η λατρεία σου ο αθλητισμός. Η εικόνα σου ήταν ο αθλητής με το χαμόγελο, που τρέχει διαρκώς. Και να που έφτασες πρόωρα στο τέρμα της διαδρομής.
Από την αρχή που σου το είπαμε ενθουσιάστηκες με την ιδέα να αποκτήσουμε επαφές με τα ελληνόφωνα του Salento. Βοήθησες τα μέγιστα να πραγματωθεί η αδελφοποίηση με την πόλη μας και το χαιρόσουνα με την ψυχή σου.
Εμείς, Βασίλη, θα συνεχίσουμε τον δρόμο που χαράξαμε, σου του υποσχόμαστε.
Να ξέρεις πως οι ελληνόφωνοι φίλοι μας στο Salento δεν μπορούν να πιστέψουν πως έφυγες έτσι, σαν αγέρας.
Ti mandono l’ultimo saluto con una lacrima amara.
Σου στέλνουν τον τελευταίο χαιρετισμό μ’ ένα πικρό δάκρυ.
Καλή αντάμωση στο φως της αιωνιότητας, φωτεινέ μας Βασίλη.
Συνήλθε εκτάκτως σήμερα, 16 Ιανουαρίου 2023, η Διοικούσα Επιτροπή του Κέντρου Πολιτισμού Ελληνοϊταλικής Φιλίας Ι.Π.Μεσολογγίου “Nea Koinè“, στο άγγελμα του αδόκητου θανάτου τού Καθηγητού Ιταλικών, Βασίλη Ράπτη, διαπρεπούς μέλους της τοπικής μας κοινωνίας, συνεργάτη και θερμού υποστηρικτού των δράσεών μας, και αποφάσισε:
Να εκφράσει τα συλλυπητήρια στους οικείους του.
Να αποστείλει προς δημοσίευση το παρόν ψήφισμα στον έντυπο και ηλεκτρονικό τόπο της περιοχής μας.
Αντιπροσωπεία να παραστεί στην εξόδιο Ακολουθία του εκλιπόντος.
Στις 14 Δεκεμβρίου 2022, ημέρα Τρίτη, για το Χρήστο Κοσμά τα δεσμά του χρόνου λύθηκαν. Η ιστορία του κοντά μας τελείωσε και άρχισε για τους αιώνες. Ο ίδιος, πήρε το δρόμο για την άλλη όχθη των ημερών αφήνοντας μόνη τη Θέρμια γη και την Απολλώνια Πολιτεία της, που ο ίδιος είχε ταχτεί ολάκερη ζωή να φυλάει, μόνη χωρίς το δικό της «Ανδρόνικο» όπως τον έλεγε ο Λάζαρος Κολώνας διαβάζοντας το πάθος του.
Ολάκερη ζωή ο Χρήστος Κοσμάς αφιερώθηκε στο ιδανικό αυτής της ιερής Απολλώνιας πολιτείας του Θέρμου και το υπερασπίστηκε …
Γεννημένος πριν από 88 χρόνια στο Θέρμο, με καταγωγή από την Καρυά της Ευρυτανίας, με μόνο του εφόδιο την ηθική του προσωπικότητα και το καθαρό βλέμμα και φρόνημα του βουνίσιου ανθρώπου, μεγάλωσε στο Θέρμο, ασκημένος από παιδί στο ελάχιστο και πασχίζοντας στο χρόνο, να οργανώνει τη ζωή του μέρα τη μέρα. Ξωμάχος, γανωματής, αγωγιάτης, στην πρώτη δοκιμή της ζήσης του. Το 1966 από τη γενναιόδωρη και φίλια διάθεση του κουμπάρου του Διονυσίου Θανασούλη, εμπόρου με κύρος και κύκλο γνωριμιών, διορίστηκε νυχτοφύλακας στον αρχαιολογικό χώρο του Θέρμου.
Αυτό, θα στρέψει το τιμόνι της ζωής του σε μία κοίτη διαφορετική. Ένα νέο νόημα στη ζωή του σαν ιδανικό, που κατάλαβε ότι έπρεπε ο ίδιος να υψωθεί για να αναγνώσει. Ξωμάχος το πρωί, έπαιρνε το βράδυ το ποδήλατο και στο μικρό πρόχειρο φυλάκιο, τον περίμενε ένα μικρό τραπέζι, μία καρέκλα και μία λάμπα πετρελαίου, που τον βοηθούσε να διαβάζει για να φύγει πέρα από τα ελάχιστα γράμματα τού Δημοτικού που είχε μάθει και για να εννοήσει το πολύτιμο που του δόθηκε να φυλάει τις νύχτες. Αυτά τα πολύτιμα ευρήματα, πειστήρια εκείνου του παλαιού πεφωτισμένου χρόνου τής Απολλώνιας Πολιτείας, που απεφάσισε να τα διαβάσει, διαμόρφωσαν στο χρόνο μία δεύτερη υπόσταση στον άνθρωπο αυτό. Έτσι οι αρχαιότητες έγιναν ένα ιδανικό άξιο μιας ψυχής που διάβαζε.
Αυτό, μέσα στο χρόνο της θητείας του, το διατύπωσε έμπρακτα αναζητώντας και φυλάσσοντας τα ίχνη τού παλαιού ένδοξου εκείνου χρόνου. Με τη δύναμη τού νεοφώτιστου σ’ αυτόν τον άλλο πολιτισμό, έγινε ο ακούραστος εργάτης του. Στην κάθε μέρα της θητείας του, έφευγε πέρα από τις απαιτήσεις και τις αντιξοότητες του καθημερινού βίου και έστρεφε στο μεγάλο πρόσωπο της Απολλώνιας γης, ορθάνοιχτα τα μάτια του.
Παντρεμένος με τη Θέρμια Πολυξένη Δεληκοστωπούλου, απέκτησε μαζί της τέσσερα παιδιά: τον Κωνσταντίνο, το Δημήτριο, την Παναγιώτα και το Γεώργιο. Ο ίδιος, αφιερωμένος στις απαιτήσεις αυτού του νέου δρόμου που του ανοίχτηκε, άφησε στην Πολυξένη το μεγαλύτερο μέρος τής οικογενειακής ανάγκης. Η ίδια, υπό το βάρος της ευθύνης των τεσσάρων παιδιών, τού έλεγε: «οι πέτρες είναι ο θεός σου…».
Κάποιες φορές ο Χρήστος Κοσμάς, έφερνε μικρά τα παιδιά του στον ιερό χώρο και τους έδινε τα πρώτα μαθήματα του ξεχωριστού και του πολύτιμου. Η κόρη του Παναγιώτα Κοσμά- Μπαμπάτσικου μού παρέδωσε από τα παιδικά της βιώματα: «Κάποτε λόγω ενός προβλήματος υγείας της μάνας μας, μάς είχε πάρει κοντά του στον αρχαιολογικό χώρο. Εγώ, μικρό παιδάκι, πήρα δύο μαρμάρινα θραύσματα και τα έτριβα μεταξύ τους. Τότε για πρώτη και τελευταία φορά, δοκίμασα την αυστηρότητα του πατέρα μου, όταν με σταμάτησε φωνάζοντας μου, να μην τραυματίζω τις πέτρες… Τότε κατάλαβα ότι ήταν κάτι το σημαντικό ό τι υπήρχε εκεί».
Η μεταμόρφωση ενός ταπεινού ανθρώπου εδώ, όταν φεύγει από την πρώτη του κατάσταση, και βρίσκεται αντιμέτωπος μ’ έναν έρωτα που η δύναμή του, τού υπαγόρευε συμπεριφορές για τη διακονία του. Ένα ποδήλατο στην αρχή για τα κοντινά και μετά ένα μηχανάκι τον έφερναν κοντά σ’ αυτό που μέσα στο χρόνο, τού έγινε ταυτότητα και δεύτερη φύση. Από το Θέρμο μέχρι τη Μακρυνεία και μέχρι τους Οινιάδες. Διάβαζε την ανάγκη των αρχαιολόγων, τους βοηθούσε, τους προστάτευε με το καθαρό πατρικό συναισθηματικό του απόθεμα. Πρακτικός όσο έπρεπε, μετέτρεπε στο δικό του σύμπαν, τα ευρήματα σε εικόνες. Η αποζημίωσή του ήταν η στερέωση ενός ρόλου σαν προορισμός και η σταδιακή μύησή του στη συνθήκη μιας άλλης αθανασίας.
Εγώ τον γνώρισα στο χρόνο της ανημπόριας του και για τούτο, για να κάνω αυτήν την κατάθεση στη μνήμη του, αποζήτησα στο λόγο των αρχαιολόγων την αλήθεια για το Χρήστο Κοσμά. Κατάφερα να επικοινωνήσω με τρεις από αυτούς. Το Λάζαρο Κολώνα, τον Ιωάννη Παπαποστόλου και το Γεώργιο Σταμάτη. Μ’ αυτούς συμπορεύτηκε, αφήνοντας κι αυτός το αποτύπωμά του πλάι στον επιστημονικό λόγο των σπουδαίων αυτών αρχαιολόγων.
Ο επιφανής Λάζαρος Κολώνας, λίαν ευαισθητοποιημένος και με ευγνώμονα αισθήματα για το Χρήστο Κοσμά, δεν μου μίλησε, αλλά μου υπαγόρευσε το παρακάτω κείμενο, μετέχοντας με τον τρόπο αυτό, σ’ αυτήν την κατάθεση στη μνήμη του:
«Ευχαριστώ για την ευκαιρία που μου δίνεται αυτήν τη στιγμή. Σ’ αυτό το μνημόσυνο αισθάνομαι την ανάγκη να αναφέρω τα ονόματα των φυλάκων της Αιτωλοακαρνανίας, που δεν είναι πια μαζί μας: Στη Ναύπακτο ο Βασίλης Κραβαρίτης, στη Μακύνεια ο Σωτήρης Κατσώνης, στο Ευηνοχώρι ο Ιωάννης Μάνθος, στο Αγγελόκαστρο ο Γεώργιος Παράς, στη Στράτο ο Γεώργιος Μπέκος και ο Σωκράτης Μπέκος, στο Θύρειο ο Γιάννης Τσανάκας, στην Πάλαιρο ο Αναστάσιος Κύρκος, στον Αστακό ο Θανάσης Σαμαντάς, στο Καινούργιο ο Γεώργιος Καπελάκης, στο Θέρμο ο Ιωάννης Σταυρόπουλος και ο Χρήστος Κοσμάς.
Όλους αυτούς τους θεωρούσα τους «Ακρίτες» της μνημειακής μας κληρονομιάς της Αιτωλοακαρνανίας, της γης που αγάπησα και εξακολουθώ να αγαπώ.
Ο Χρήστος Κοσμάς, ο αρχαιοφύλακας, υπηρέτησε, προστάτευσε, διέσωσε, πρόβαλε με πρωτόγνωρο και απαράμιλλο για υπάλληλο ζήλο και με αυταπάρνηση, τα αρχαία της περιοχής του και ιδιαίτερα το σπουδαιότερο αρχαιολογικό χώρο της Αιτωλοακαρνανίας, το Ιερό του Απόλλωνα στο Θέρμο, το πολιτικό και θρησκευτικό κέντρο των Αιτωλών, όπου γεννήθηκε ο θεσμός της Αιτωλικής Συμπολιτείας.
Με το Χρήστο συνεργαστήκαμε για 16 χρόνια, από το 1983 μέχρι το 1999, μέχρι το χρόνο που έγινα Γενικός Διευθυντής Αρχαιοτήτων. Εκτός από αρχαιοφύλακας ήταν ιδιαίτερα καλός και χρήσιμος στις αρχαιολογικές ανασκαφές που διενεργούσα σε διάφορα σημεία της περιοχής, όπως στην αποκάλυψη του θεάτρου των Οινιαδών, στη Γαβαλού, Παπαδάτες και Σπολάιτα. Στη Σπολάιτα, όπου υπήρχε ένα αρχαίο ιερό, λόγω της σχολαστικότητας και μεγάλης προσοχής που έδειχνε ο Κοσμάς στην αποκάλυψη των πήλινων ειδωλίων του ιερού, τού έδωσα το προσωνύμιο «Ανδρόνικος». Αυτό τού άρεσε και μ’ αυτό καθιερώθηκε και πορεύτηκε. Στην έρευνα του θεάτρου των Οινιαδών, όταν καθαρίζοντας από τις επιχώσεις τις απελευθερωτικές επιγραφές του θεάτρου, διάβασε σε μία επιγραφή το όνομα «Ανδρόνικος», ενθουσιασμένος ανέβηκε τότε στην ορχήστρα τού θεάτρου και άρχισε να χορεύει …»
Πρίν από τη μαθητεία του κοντά στο Λάζαρο Κολώνα, ο Χρήστος Κοσμάς μαθήτευσε στην ανασκαφική φιλοτιμία και τεχνική κοντά στον άλλο επιφανή και ταυτισμένο με την ανασκαφή τού Θέρμου, καθηγητή αρχαιολογίας, Ιωάννη Παπαποστόλου. Ο Ιωάννης Παπαποστόλου θυμάται το Χρήστο Κοσμά, κάθε πρωί νωρίς, σταθερή φιγούρα που σημάδευε τον ιερόν τόπο, να φτάνει στο χώρο με απέραντη αντοχή και ψυχικό απόθεμα και με μία χλαίνη στους παγερούς βοριάδες του χειμώνα. Μου είπε: «Ο Χρήστος Κοσμάς είχε αίσθηση ιδιοκτησίας γι’ αυτό που του δόθηκε να φυλάει και εμμονή στο καθήκον. Ικανότατος, υπηρεσιακός, απόλυτα έμπιστος Ήταν στρατιώτης και αρχηγός μαζί. Δεν ήταν υπάλληλος. Είχε μπει σε έντονη ψυχική λειτουργία αναφορικά με αυτό που έκανε….».
Το 1999 ο Χρήστος Κοσμάς πήρε τη σύνταξή του. Συνέχιζε ωστόσο τον καθημερινό βηματισμό του στις αρχαιότητες. Συνέχιζε να πηγαίνει να ασχολείται και να βοηθάει. Ο διακεκριμένος αρχαιολόγος της Εφορίας Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας Γεώργιος Σταμάτης και πρόεδρος της Ιστορικής και Αρχαιολογικής Εταιρείας Δυτικής Στερεάς Ελλάδας, συχνά τον επισκέπτονταν και μιλούσε και πεζοπορούσε μαζί του και μετά από τη συνταξιοδότησή του. Ο Γεώργιος Σταμάτης μου είπε:«Ο Χρήστος Κοσμάς, ήταν βασικός υποστηρικτής της συστηματικής ανασκαφής του Θέρμου. Δίκαια τον είπαν «Ανδρόνικο» της Αιτωλοακαρνανίας. Έπαιρνε πρωτοβουλίες στη διαχείριση των ευρημάτων και το ήθος του ήταν εγγύηση για την εις το ακέραιον και ασφαλή μεταφορά τους στην Πάτρα. Πάνω σ’ αυτό η κόρη του Παναγιώτα, μου είπε: «θυμάμαι ότι τα μικρά πολύτιμα χρυσά κοσμήματα και αντικείμενα, τα τοποθετούσε προσεκτικά σε άδεια κουτιά από τσιγάρα. Όλα μαζί τα έβαζε σε άδειες κούτες από νουνού και την άλλη μέρα έπαιρνε το λεωφορείο για να τα παραδώσει στην υπηρεσία στην Πάτρα…»
Ο Χρήστος Κοσμάς, πριν από τον Παπαποστόλου και τον Κολώνα, είχε συνεργαστεί με το Μαστροκώστα, το Φώτη Πέτσα, τη Ζαφειροπούλου. Επί τρεις φορές υπήρξε βασικός συνεργάτης του Πέτρου Θέμελη, και τελευταία συνεργάστηκε με τη Μαρία Σταυροπούλου. Εγώ κοντά του διδάχτηκα. Είχα κάνει μαζί του πολλές πεζοπορίες και με βοηθούσε να καταγράφω με τη χρήση της τεχνολογίας, τάφους και σημεία που είχε μέσα στο χρόνο εκείνος εντοπίσει. Διέθετε την παρατηρητικότητα και ικανότητα ενός πεπειραμένου αρχαιολόγου. Ένας ιχνηλάτης του αρχαίου πολιτισμού. Τεράστια ήταν η συμβολή του στον εντοπισμό θέσεων που περιήλθαν στο βιβλίο της επί τιμή Εφόρου Φωτεινής Ζαφειροπούλου, της Προϊσταμένης της ΛΣΤ΄ Εφορίας Μαρίας Σταυροπούλου – Γάτση και εμού του Γεωργίου Σταμάτη, που εκδόθηκε το 2011 από το Σύλλογο Γαβαλιωτών Αθήνας, με τίτλο:
«ΤΡΙΧΟΝΕΙΟΝ / ΑΚΡΑΙ / ΜΕΤΑΠΑ
ΑΙΤΩΛΩΝ ΠΟΛΕΙΣ».
Ένα σημαντικό έργο για τον τόπο αυτό, που δεν θα μπορούσε εύκολα να γίνει χωρίς τη βοήθειά του.
Η αρχαιολογική έρευνα στον τόπο μας, του οφείλει πολλά…».
Το 2008 για το Χρήστο Κοσμά οι διαδρομές τού πάθους του για τον αρχαιολογικό χώρο σταμάτησαν. Ο Χρήστος Κοσμάς καθηλώθηκε στο κρεβάτι από βαρύ εγκεφαλικό. Τότε, ο κλοιός της αγάπης των τεσσάρων παιδιών του και της γυναίκας του και των εγγονών του, που σχηματίστηκε γύρω του, τον βοήθησε να μακροημερεύσει παρ’ όλο το σοβαρό πρόβλημά του. Η απόλυτη αφοσίωση της μοναχοκόρης του Παναγιώτας στη φροντίδα του, τού έδωσε μία γενναία παράταση ζωής. Όμως, ο αιφνίδιος θάνατος του παιδιού του Κωνσταντίνου το 2016 έφερε μία βαθιά ρωγμή στην ήδη τραυματισμένη του καρδιά.
Κι ο Χρήστος Κοσμάς, που είχε επεκτείνει τη ζωή του στην αναζήτηση τού πολύτιμου κόσμου τής Απολλώνιας Πολιτείας, διάβασε το πεπερασμένο της ύπαρξης, και με τη διαύγεια τού ανθρώπου που οραματίστηκε πολλά στο πέρασμά του, τού ανθρώπου με συνέπεια ζωής και έργου, κατάκοιτος, έγραψε νοερά, με χέρι σταθερό, τις μεγάλες του εικόνες. Εικόνες που εμείς θα αναζητούμε να τις διαβάζουμε μέσα από τις λέξεις φιλοτιμία πατρίδος, ήθος, συνείδηση καθήκοντος, προσήλωση, αξιοπρέπεια, δοτικότητα, ακεραιότητα, υπερηφάνεια. Όπως θα τις διαβάζουμε στο διαρκές ιδανικό ζητούμενο της αρχαίας πολιτείας, που είναι ο φιλόδημος και βουληφόρος πολίτης.
Το 2018 ήμουν υπεύθυνη στον επικοινωνιακό τομέα και υπεύθυνη εκδηλώσεων στην «Εταιρεία φίλων του Μουσείου και του αρχαιολογικού χώρου του Θέρμου»,
μία αξιοσέβαστη ομάδα πολιτισμού, όπου δέχτηκα να είμαι, ύστερα από παράκληση του αείμνηστου τώρα και πρωτεργάτη τότε, Αντώνη Βασιλόπουλου, τον οποίο εκτιμούσα. Εισηγήθηκα τότε στον Αντώνη μία πράξη διάκρισης για το Χρήστο Κοσμά εκ μέρους της Εταιρείας. Έγινε αμέσως δεκτή και στην εκδήλωση που έγινε στον εξωτερικό χώρο τού νέου Μουσείου τού Θέρμου στις εορτές του Αυγούστου, η Εταιρεία των Φίλων τού απένειμε μία τιμητική πλακέτα, ως αναγνώριση και έκφραση ευγνωμοσύνης. Στην τιμητική πλακέτα ανέλαβα να φτιάξω το κομμάτι του λόγου. Με συγκίνηση θυμάμαι ότι επέλεξα να γράψω:
«2018 Αυγούστου 17
Τιμής ένεκεν απονέμεται το παρόν, από την Εταιρεία Φίλων του Μουσείου και του Αρχαιολογικού Χώρου Θέρμου εις τον κύριο Χρήστο Κοσμά, φιλόδημο και βουληφόρο πολίτη του Θέρμου, αρχαιοφύλακα του Μουσείου και του Χώρου, επειδή υπερασπίστηκε με υψηλό πατριωτικό φρόνημα, το μεγάλο αυτόν πολιτισμό, τα ευρήματα της Πολιτείας των Αιτωλών και της γης των Θερμίων»
Ήθελα ο λόγος εδώ, σε μία πράξη τιμής, να γράφει τη συνολική του πολιτεία. Να γράφει την κινούσα δύναμη και το στόχο τού Χρήστου Κοσμά. Για να μείνει η εικόνα και η βαθύτερη σημασία μιας προσωπικότητας τής Θέρμιας γης, ενός ανθρώπου της βάσης μας, ενός ανθρώπου ταπεινού που ολίγα εγνώριζε γράμματα, που ωστόσο κατάφερε να υπερασπιστεί το σχήμα ενός άλλου ανώτερου κόσμου και να ακεραιωθεί μέσα από το δρόμο του πολιτισμού.
