Η «πίστη του φιλάθλου» είναι πιθανότατα η ευρύτερη λαϊκή θρησκεία που υπάρχει σήμερα. Δεν έχει μυστήρια αλλά έχει τελετουργίες, δεν έχει δόγματα αλλά έχει υπαγωγές, δεν έχει αγίους αλλά έχει ήρωες.

Και κυρίως έχει μια ψυχική δύναμη που υπερβαίνει κάθε ορθολογική λογική. Όταν υποστηρίζουμε μια ομάδα, δεν επιλέγουμε ένα προϊόν ψυχαγωγίας: αναζητούμε μια κοινωνική ταυτότητα.

Αυτό είναι ένα θεμελιώδες σημείο που στο δημόσιο διάλογο συχνά υποτιμάται: ο φανατισμός δεν είναι ψυχαγωγία, είναι ανήκειν. Οι κοινωνικές νευροεπιστήμες έχουν δείξει ότι όταν «η δική μας» ομάδα κερδίζει, οι περιοχές του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται είναι οι ίδιες που κωδικοποιούν την προσωπική ανταμοιβή. Δεν «παρακολουθούμε» μια νίκη: την βιώνουμε ως δική μας. Γι’ αυτό οι φίλαθλοι δεν λένε «κέρδισαν», λένε «κερδίσαμε».

Οι βαθύτεροι λόγοι: ανήκειν, ντοπαμίνη, κατοπτρισμός

Ο φανατισμός είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο, αλλά τουλάχιστον τρεις μεγάλες κατηγορίες τον εξηγούν επιστημονικά.

  • Ανήκειν: Ο άνθρωπος έχει βιολογική ανάγκη για φυλή. Η υπερ-κοινωνικότητα είναι το κύριο εξελικτικό μας χαρακτηριστικό: επιβιώσαμε όχι επειδή ήμασταν ισχυρότεροι, αλλά επειδή ήμασταν πιο συντονισμένοι. Η ομάδα, για τον φίλαθλο, είναι ένα σύγχρονο υποκατάστατο της φυλής. Η φανέλα είναι τοτεμικό σύμβολο. Το χρώμα είναι κώδικας. Το γήπεδο ή ο αγώνας είναι η «τελετουργική αρένα» στην οποία βιώνεται το εμείς.
  • Ντοπαμίνη και απροσδιοριστία: Η ντοπαμίνη ανταμείβει τη μεταβλητότητα, όχι τη βεβαιότητα. Η ένταση του 90ού λεπτού, ο τελευταίος γύρος στην πίστα ποδηλασίας, η τελευταία ανάβαση στο Giro ή στο Tour, παράγουν ταλαντώσεις ντοπαμίνης που αποτελούν από τις πιο έντονες συναισθηματικές εμπειρίες που μπορεί να αντέξει κανείς χωρίς σωματικό πόνο. Γι’ αυτό πλατφόρμες στοιχηματισμού όπως η NetBet* επενδύουν στον αθλητισμό: η δυναμική της προσδοκίας-αποδέσμευσης είναι νευροχημικά συγγενής με τον στοιχηματισμό, παρότι δεν είναι το ίδιο πράγμα ούτε ηθικά ούτε πολιτισμικά.
  • Νευρώνες-κάτοπτρα: Τα ατομικά αθλήματα όπως η ποδηλασία είναι το ιδανικό εργαστήριο. Το να βλέπεις έναν αθλητή να παράγει 450 watt σε μια ανηφόρα 10% ενεργοποιεί κινητικές περιοχές σαν να τα παρήγαγες εσύ. Αυτό είναι κινητικός κατοπτρισμός. Γι’ αυτό στην ποδηλασία ο φανατισμός μπορεί να γίνει σχεδόν «οδυνηρός»: το κοινό αισθάνεται τον κόπο.

Γιατί υποστηρίζουμε «ένα» άτομο

Όταν υποστηρίζουμε ένα μεμονωμένο πρόσωπο — έναν τενίστα ή έναν ποδηλάτη — μπαίνουμε στο πεδίο της αρχέτυπης ταύτισης: ο πρωταθλητής γίνεται avatar. Υποστηρίζουμε τον Federer ή τον Nadal όχι για την τεχνική, αλλά για την ιστορία που ενσαρκώνουν: χάρη εναντίον πάλης, αρμονία εναντίον πολέμου. Στην ποδηλασία: ο αισθητιστής (Sagan), ο μοναχός του πόνου (Froome), ο θηρευτής (Nibali). Σε καθέναν υπάρχει ένα κομμάτι από εμάς. Ο αθλητής είναι ένα αφηγηματικό σύμβολο που μας αντιπροσωπεύει.

Η επιμονή του φανατισμού ως ψυχο-κοινωνικό φαινόμενο

Γι’ αυτό ο φανατισμός δεν θα τελειώσει ποτέ. Είναι υπερβολικά βαθύ, υπερβολικά ριζωμένο στη λειτουργία του ίδιου του κοινωνικού μας εγκεφάλου, υπερβολικά πλεγμένο με τη βαθύτερη διάσταση του είδους μας. Δεν είναι ένα χόμπι, είναι μια ψυχική αρχιτεκτονική νοήματος.

Δεν υποστηρίζουμε για το ίδιο το άθλημα, δεν είναι η αθλητική πράξη που δημιουργεί την εξάρτηση: υποστηρίζουμε για να έχουμε έναν συμβολικό τόπο όπου νιώθουμε ότι ανήκουμε, όπου νιώθουμε ότι η συναισθηματική μας ενέργεια έχει μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, και όπου μπορούμε να επενδύουμε στοργή χωρίς να ζητάμε τίποτα ως αντάλλαγμα πέρα από τη δυνατότητα να συνεχίσουμε να πιστεύουμε.

Η «φιλαθλητική πίστη» είναι μια αρχαϊκή τεχνολογία που κατοικεί μέσα σε έναν σύγχρονο κόσμο: είναι μια γέφυρα ανάμεσα στο γεγονός ότι είμαστε κοινωνικά ζώα και στο γεγονός ότι ζούμε σε ανώνυμες μεγα-κοινωνίες όπου συχνά περιοριζόμαστε σε άτομα.

*21+ | ΑΡΜΟΔΙΟΣ ΡΥΘΜΙΣΤΗΣ ΕΕΕΠ | ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΕΘΙΣΜΟΥ & ΑΠΩΛΕΙΑΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ | ΓΡΑΜΜΗ ΒΟΗΘΕΙΑΣ ΚΕΘΕΑ: 210 9237777 | ΠΑΙΞΕ ΥΠΕΥΘΥΝΑ”