Ο Ζαχαρίας Σώκος γεννήθηκε το 1954 στο Κεφαλόβρυσο Αιτωλικού και μεγάλωσε στην Αγία Παρασκευή Αττικής. Σπούδασε Οικονομία και Σκηνοθεσία και εργάστηκε ως δημοσιογράφος. Παραγωγός τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών εκπομπών (εκπομπή ΄΄Απόστροφος΄΄ στο Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ κ.ά). Ασχολήθηκε με θέματα λόγου και τέχνης και φιλοξένησε στις εκπομπές του κυρίως πρόσωπα από το χώρο της ελληνικής λογοτεχνίας.
Με αφορμή τη νέα ποιητική συλλογή του «Ενθάδε», ο ποιητής και δημοσιογράφος Ζαχαρίας Σώκος μιλάει στα «ΝΕΑ» και στον Δημήτρη Ν. Μανιάτη, για την ανιχνευτική φύση του χρόνου και τη λειτουργία της μνήμης.
Γράφετε στο νέο σας βιβλίο «Ενθάδε» (εκδ. Μελάνι): «Πότε θα ‘ρθει / Το μεθαύριο». Εδώ έχουμε μια προσμονή για το μέλλον ή μια νοσταλγία για το παρελθόν; Έχετε μια ροπή να γράφετε για τα μελλούμενα αν και με μια πικρή προσμονή («Τις νύχτες σηκώνεται το αύριο και κλαίει»). Ελπίζετε τελικά και μέσω της γραφής σας;
Το ποίημα της μιας ανάσας , έχει ως τίτλο «Απορία νηπίου». Υποθετικά, ένα νήπιο αναρωτιέται για κάτι που αδυνατεί να εννοήσει, δεδομένου ότι το μεθαύριο – ήτοι το μέλλον – πέραν του ότι είναι άδηλο κι αβέβαιο δεν έχει και αισθητή υπόσταση. Στην ουσία είναι μια ερώτηση προς τον χρόνο, ζητώντας του να αυτοπροσδιοριστεί. Ο χρόνος είναι ίσως η πιο αινιγματική έννοια της ανθρώπινης εμπειρίας και η ερώτηση για το μεθαύριο του νηπίου, που δεν έχει ακόμη οριοθετηθεί νοητικά και ζει σε ένα διαρκές παρόν, είναι μια εύλογη απορία. Ναι, ο χρόνος, η μνήμη και το γνωστό δίπολο έρωτας-θάνατος και οι πολύμορφες και πολυποίκιλες αποχρώσεις όλων αυτών, με απασχολούν πάρα πολύ.
Μου λέτε ότι γράφω για τα μελλούμενα, αν και με μια πικρή προσμονή. Πικρότατη θα έλεγα… «Μη φοβάσαι καμάρι μου, έτσι κι αλλιώς δε γλυτώνεις», γράφει ενας φίλος ποιητής να του λέει η μητέρα του.Να γιατί… Όχι δεν γράφω για τα μελλούμενα, εκτός αν αυτά νοούνται ως προεκτάσεις του παρελθόντος, της μνήμης δηλαδή, και του παρόντος. Σε παλιότερο ποίημά μου (από τη συλλογή Διπλή Προσπέραση) με τον τίτλο «Βραδύκαυστο φιτίλι» σχεδόν όρισα αυτή τη σχέση: «Σ’ αγνώστου μήκους/ βραδύκαυστο φιτίλι / φλογίτσα το παρόν, /τ’ αποκαΐδια η μνήμη. / Μα η ζωή θα δραπετεύει,/ έστω και καψαλισμένη, /προς το μέλλον.» Αναφορικά με το εισαγωγικό μότο της ποιητικής μου συλλογής «Διπλή Προσπέραση» Μελάνι 2017, που επικαλείστε: «Τις νύχτες σηκώνεται το αύριο και κλαίει». Το αύριο εδώ προσωποποιείται και σαν σε εφιάλτη πετάγεται τις νύχτες και παραμιλάει και κλαίει, γιατί ενδεχομένως διαισθάνεται ότι του καθενός το αύριο έχει πολύ υγρασία, που λέει κι ο ποιητής , τόση όση και οι υγροί τάφοι του μέλλοντός μας. Όσο για την ελπίδα, αυτή βρίσκεται ως το τελευταίο κακό στο κουτί της Πανδώρας, που να πάρει… Πάραυτα, η ουμανιστική μου φύση, η οποία καταλαμβάνει μεγάλο μέρος του εαυτού, του είναι μου, θέλει να ελπίζει και να πιστεύει στον άνθρωπο και στη φιλία. Ξέρετε ανήκω στην γενιά της σχεδόν υποχρεωτικής – συνειδησιακά – προοδευτικότητας…
Που θα κατατάσσατε τον λογοτεχνικό εαυτό σας, ως γενιά και πότε και πώς ξεκινάτε να γράφετε Ποίηση;
«Μουντζουρώνω αθώα χαρτιά» τουλάχιστον από τα γυμνασιακά μου χρόνια. Οι οικείοι και οι φίλοι μου με θυμούνται να γράφω σε κάθε χάρτινη προσφερόμενη ελεύθερη επιφάνεια, όπως πακέτα τσιγάρων κ.α. Μάλιστα σε πανελλήνιο ποιητικό διαγωνισμό μου αποδόθηκε το πρώτο βραβείο.
Η σχέση μου αυτή με το γράφειν, η ανάγκη του βιοπορισμού και οι συγκυρίες με οδήγησαν στη δημοσιογραφία που βρίσκεται στην ακριβώς αντίπερα όχθη του ποιητικού λόγου. Η μόνη ομοιότητα είναι η γραφή. Ηλικιακά ανήκω στη γενιά της αμφισβήτησης, αν όμως ληφθεί υπόψη η πρώτη έκδοση βιβλίου μου, αλλάζουν πολύ τα δεδομένα.
Τί θέση έχει σήμερα η Ποίηση στη ζωή αλλά και στην εν γένει Λογοτεχνία; Μετασχηματίζεται μαζί με τη γλώσσα ή κρατά έναν δικό της, αθέατο ή μη, κώδικα πάνω στις ερωτήσεις για τον κόσμο; Περισσότερο ανθεί σε «λαβωμένους ενεστώτες»(στίχος σας) ή σε «παρατατικούς ψεύτικους και ηρωικούς»;(πάλι στίχος σας).
Η διαδικασία έκφρασης δια της γραφής και κυρίως της ποίησης, η δημιουργία δηλαδή αυτόνομων γλωσσικών οντοτήτων με γράμματα και λέξεις, όχι για επιστημονικούς, επαγγελματικούς ή άλλους πρακτικούς λόγους, αλλά για την προσωπική έκφραση, είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη και συνδέεται με τη διέγερση της ατομικότητας. Αντιδιαμετρικά και αντιφατικά διεθνώς παρατηρούμε υποχώρηση των ανθρωπιστικών σπουδών. Βέβαια η ανάγκη για δημιουργική έκφραση, πάντα στο μέτρο της προσπάθειας που καταβάλλει ο καθένας, πέρα από το λυτρωτικό μανδύα της δημιουργικότητας και της γοητείας που απορρέει από αυτή την ενασχόληση, εισφέρει στην ανθρώπινη ύπαρξη αναζητήσεις αυτοσυνειδησίας, αλλά και βελτίωση της σχέσης του εαυτού με τον άλλον κ.α.
Όλες οι λαβωματιές λαμβάνουν χώρα στο νυν, στους εκάστοτε ενεστώτες, και το έμαθαν οι παρατατικοί και έλαβαν τα μέτρα τους , (πολεμούσα, κυνηγούσα, ψάρευα, είχα πολλές κατακτήσεις κλπ, κλπ…)
Συνδεθήκατε με τον Κωστή Παπαγιώργη έναν εκ των κορυφαίων δοκιμιογράφων μας. Πώς τον γνωρίσατε, τί κρατάτε από αυτόν και άραγε σας επηρέασε;
Όταν ο Κωστής Παπαγιώργης επέστρεψε από το Παρίσι στο Χαλάνδρι το 1975 , δημιουργήθηκε μία παρέα και για δέκα- δεκαπέντε χρόνια βρισκόμασταν σχεδόν κάθε μέρα ή ακριβέστερα κάθε νύχτα. Τη σχέση αυτή την περιγράφω σε κείμενο που δημοσιεύτηκε σε διάφορα έντυπα, στο σαρανταήμερο μνημόσυνο μετά το θάνατό του με τίτλο: «Κωστής Παπαγιώργης: Ο μερακλής τσοπάνος που άρμεξε τους τράγους». Σαφέστατα με επηρέασε καθοριστικά σε πολλά πεδία .Στην πρώτη μας συνάντηση είχα πάει με ποιήματα στα χέρια… Για λόγους οικονομίας θέλω μόνο να επισημάνω ότι υπήρξε ο σημαντικότερος εργάτης της γραφής που γνώρισα και ακάματος βιβλιοφάγος. Κοντά του μάθαμε το πνεύμα της φιλίας…
Κάνατε χρόνια στο Γ΄ Πρόγραμμα της ΕΡΑ την εκπομπή «Απόστροφος». Πώς η επικαιρότητα εμβολίαζε την ποιητική σας ανησυχία και πώς η Ποίηση δεν εμποδιζόταν (αν εμποδιζόταν από την δημοσιογραφία);
Στο Γ΄ Πρόγραμμα, κάνοντας μια εκπομπή λόγου και τέχνης, όπου φιλοξένησα πολλούς σημαντικούς δημιουργούς, κατέφυγα για να αποφύγω τον συγχρωτισμό και τη συνάφεια με πρόσωπα, πράγματα και διαδικασίες ψυχοφθόρες… Η επικαιρότητα ταΐζει την ποιητική ύλη, από εκεί ψωμίζεται το ποίημα, όμως ο τρόπος που η επικαιρότητα μεσιτεύεται στα ΜΜΕ, σε μια χώρα με προβλήματα στις θεσμικές της λειτουργίες και όχι μόνο, είναι το σοβαρό θέμα… Ναι, ποίηση και δημοσιογραφία έχουν ασυμβατότητα. Θέλει μεγάλη προσπάθεια να ξεγλιστρήσεις από τις πολυπλόκαμες σειρήνες…
Θα σας πω μερικά ονόματα. Σχολιάστε: Μιχάλης Γκανάς. Γιάννης Κοντός. Νίκος Ξυδάκης. Θοδωρής Γκόνης.
Μιχάλης Γκανάς: Ήθος, σεμνότητα και ταλέντο. Από τους κορυφαίους της γενιάς του ΄70.
Γιάννης Κοντός: Μια ιδιαίτερη και επιδραστική ποιητική περσόνα της γενιάς του ΄70.
Νίκος Ξυδάκης: Του γούστου μου. Ήρθε από την Ανατολή και μετέφερε ήχους και φρεσκάδα στο ρεμπέτικο που είχε κυριαρχήσει. Διέπραξε μια ιδιότυπη “εκδίκηση”, μαζί με τους άλλους..
Θοδωρής Γκόνης: Μαζί στο ίδιο Γυμνάσιο της Αγίας Παρασκευής. Έδωσε αξία και ήθος στο παρακατιανό και το ασήμαντο, έτσι κέρδισε το στοίχημα.
Πώς γεννήθηκε η συλλογή σας «Ενθάδε», σε πόσο διάστημα; Έχει τη συνοχή ενότητας πάνω στα θέματα που θίγει;
Η συλλογή ΕΝΘΑΔΕ δεν είναι μονοθεματική. Η ποιητική ύλη αναπτύσσεται σε τρεις ενότητες. Τα ποιήματα είναι λεκτικές οντότητες αναζητήσεων κυρίως των τελευταίων χρόνων. Η ποίηση βρίσκεται σε “μπροστινή θέση”΄στη ζωή μου…
Συνέντευξη του Ζαχαρία Σώκου στα «ΝΕΑ» – Δευτέρα, 5 Αυγούστου 2025
Συνέντευξη: Δημήτρης Ν. Μανιάτης
