Γράφει ο Νικήτας Μάζης
Διευθυντής Δασών Αιτωλοακαρνανίας
MSc Δασολόγος-Περιβαλλοντολόγος
Παγκόσμια ημέρα δασοπονίας σήμερα, και λόγω της πανδημίας που έχει επέλθει μήπως θα πρέπει να σκεφτούμε πλέον ώριμα, τα δασικά οικοσυστήματα και την σπουδαιότητας τους και ότι η καταστροφή τους ενδέχεται να γεννά πανδημίες;
Μήπως θα πρέπει να αναλογιστούμε πολύ σοβαρά και στο πλαίσιο που αναδεικνύει η νέα πανδημία που ζούμε, τη σημασία και σπουδαιότητα της βιοποικιλότητας και της υγείας των οικοσυστημάτων.
Η καταστροφή των οικοσυστημάτων απειλεί με εξαφάνιση πολλά είδη, συμπεριλαμβανομένων φαρμακευτικών φυτών αλλά και χρήσιμων ζώων, στα οποία ο άνθρωπος αλλά και η επιστήμη ανέκαθεν βασιζόταν. Τα είδη που επιβιώνουν, καταφεύγουν στα οικοσυστήματα μειωμένης πια έκτασης μετά τις καταστροφές. Το αποτέλεσμα είναι αυξημένες πιθανότητες στενής και επαναλαμβανόμενης επαφής των ζώων με τον άνθρωπο, πράγμα που επιτρέπει στα μικρόβια να εισέρχονται στο σώμα μας, όπου, από καλοήθη, γίνονται θανάσιμα παθογόνα.
Το παράδειγμα του Έμπολα
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο ιός Έμπολα . Μια μελέτη του 2017 αποκάλυψε ότι οι εστίες του ιού, η πηγή του οποίου εντοπίστηκε σε διάφορα είδη νυχτερίδων, είναι πιο συχνές σε περιοχές της Δυτικής και Κεντρικής Αφρικής που υπέστησαν πρόσφατα αποψίλωση των δασών. Όταν αποψιλώνουμε τα δάση τους, αναγκάζουμε τις νυχτερίδες να εγκαταλείψουν τους οικότοπους τους, και καταφύγουν στα δέντρα των κήπων μας και των αγροκτημάτων μας. Είναι λοιπόν εύκολο να φανταστεί κανείς τη συνέχεια: ένας άνθρωπος καταπίνει το σάλιο νυχτερίδας δαγκώνοντας ένα φρούτο που έχει καλυφθεί από αυτό ή, ενώ προσπαθεί να κυνηγήσει και να σκοτώσει αυτόν τον ανεπιθύμητο επισκέπτη, εκτίθεται σε μικρόβια που καταφεύγουν στους ιστούς του.
Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο ένας μεγάλος αριθμός ιών, των οποίων οι νυχτερίδες είναι φορείς και οι οποίοι παραμένουν ακίνδυνοι όσο μένουν πάνω τους, καταφέρνουν να διεισδύσουν στους ανθρώπινους πληθυσμούς – ας παραθέσουμε για παράδειγμα τον ιό Έμπολα, αλλά και τον Νίπα (Nipah – κυρίως στη Μαλαισία ή το Μπαγκλαντές) ή τον ιό Marburg (ιδιαίτερα στην Ανατολική Αφρική). Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται «πέρασμα του φραγμού του ανθρώπινου είδους». Αν αρχίσει να συμβαίνει συχνά, μπορεί να επιτρέψει στα μικρόβια να προσαρμοστούν στο σώμα μας και να εξελιχθούν σε σημείο να γίνουν παθογόνα.
Ασθένειες που μεταδίδονται από τα κουνούπια
Το ίδιο ισχύει και για τις ασθένειες που μεταδίδονται από τα κουνούπια, καθώς έχει διαπιστωθεί συσχέτιση μεταξύ της εμφάνισης επιδημιών και της αποψίλωσης των δασών – με τη διαφορά ότι εδώ το πρόβλημα είναι λιγότερο η απώλεια οικοσυστημάτων και περισσότερο η τροποποίησή τους.
Μαζί με τα τα δέντρα, εξαφανίζονται το στρώμα οργανικής ουσίας νεκρών φύλλων και οι ρίζες. Το νερό και τα ιζήματα κυλούν ευκολότερα σε αυτό το γυμνό και πλέον ηλιόλουστο έδαφος, σχηματίζοντας νερόλακκους οι οποίοι είναι ευνοϊκός τόπος για την αναπαραγωγή των κουνουπιών που είναι φορείς της ελονοσίας. Σύμφωνα με μια μελέτη σε 12 χώρες, τα είδη κουνουπιών που είναι φορείς παθογόνων μικροοργανισμών για τον άνθρωπο, βρίσκονται σε διπλάσιο αριθμό στις αποψιλωμένες περιοχές, από ό,τι στα άθικτα δάση.
Η καταστροφή των οικοσυστημάτων επιδρά επίσης με την τροποποίηση του πληθυσμού των ειδών, γεγονός που μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο διάδοσης παθογόνων παραγόντων.
Ασθένειες που μεταφέρουν αποδημητικά πουλιά
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο ιός του Δυτικού Νείλου, που μεταφέρεται από αποδημητικά πτηνά.
Η αποψίλωση των δασικών οικοσυστημάτων καταστρέφει τις οίκοΦωλεες και έτσι τα πτηνά που κατοικούν σε συγκεκριμένο είδος οικοσυστημάτων, όπως οι δρυοκολάπτες και οι νερόκοτες, έχουν πληγεί περισσότερο από ό,τι πτηνά, όπως οι κοκκινολαίμηδες και τα κοράκια, που δεν χρειάζονται συγκεκριμένο είδος οικοσυστήματος. Ενώ τα πρώτα είναι κακοί φορείς του ιού του Δυτικού Νείλου, τα δεύτερα είναι εξαιρετικοί. Εξ ου και η ισχυρή παρουσία τού ιού μεταξύ των κατοικίδιων πτηνών στην περιοχή και η αυξανόμενη πιθανότητα να δει κανείς ένα κουνούπι να τσιμπά ένα μολυσμένο πουλί και στη συνέχεια έναν άνθρωπο.
Ο κατάλογος με τα παραδείγματα από την διεθνή βιβλιογραφία είναι μακρύς και η αναφορά όλων θα ήταν κουραστική .
Θα πρέπει όμως να αναλογιστούμε ειδικά σήμερα ότι με την αχαλίνωτη αποψίλωση των δασών, την αστικοποίηση και την εκβιομηχάνιση, παρέχουμε σε μικρόβια τα μέσα για να φθάσουν στο ανθρώπινο σώμα και να προσαρμοστούν.
Ενδεχομένως να ήρθε το πλήρωμα του χρόνου ώστε να πρέπει να δούμε ότι η αυξανόμενη ευαλωτότητά μας στις πανδημίες έχει μια βαθύτερη αιτία: την επιταχυνόμενη καταστροφή των οικοσυστημάτων.